اختلال زبان یک اختلال ارتباطی است که بر توسعه مهارت‌های گفتاری و زبانی کودکانی که هیچ گونه ناتوانی گفتاری و شنوایی ندارند اختلال ایجاد می‌کند؛ اختلال گفتاری بر صحبت کردن، شنوایی، خواندن و نوشتن کودکان تاثیر خواهد گذاشت؛ اختلال زبان همچنین اختلال توسعه گفتار یا تاخیر گفتاری نیز نامیده می‌شود این مشکل یکی از رایج‌ترین اختلال توسعه زبانی است که تقریبا ۷ تا ۸ درصد از کودکان مهد کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد و تاثیر آن معمولا تا دوران بزرگسالی ادامه خواهد داشت؛ خانه پزشک ایرانیان در این مقاله به بررسی این اختلال خواهد پرداخت.
عوامل ایجاد کننده اختلال گفتاری
علل ایجاد کننده اختلال گفتاری نامشخص است اما دستاوردهای جدید نشان داده‌اند که ارتباط بسیار زیادی با ژنتیک افراد دارد والدینی که از اختلال گفتاری رنج می‌برند یا خواهر و برادری دارند که اختلال گفتاری دارند، کودکان آن‌ها بیشتر در خطر ابتلا به این مشکل هستند در واقع ۵۰ تا ۷۰ درصد از کودکانی که اختلال گفتاری دارند یکی از والدین آن‌ها از این اختلال رنج میبرد؛ یادگیری بیش از دو زبان به طور همزمان موجب ایجاد اختلال گفتاری نخواهد شد اگرچه اختلال زبانی می‌تواند هر دو گروه را چه کسانی که دو زبانه هستند و چه کسانی که تک زبانه هستند را تحت تاثیر قرار دهد.
علائم اختلال گفتاری
کودکی که مبتلا به اختلال گفتاری است در زمان کودکی دیرتر از موعد مقرر شروع به صحبت کردن کرده است، علائم کودکان پیش دبستانی به شرح زیر خواهد بود:
- در قرار دادن کلمات در کنار هم و جمله ساختن دچار تاخیر هستند
- در یادگیری لغات جدید و ساختن مکالمه مدام با خود درگیر هستند
- پیروی کردن از دستورات برای آن‌ها مشکل است نه به این دلیل که قصد لجبازی و سرپیچی دارند بلکه به دلیل عدم فهم کامل و دقیق کلمات
- تکرار اشتباهات دستور زبانی هنگام صحبت کردن
اگرچه اکثر کودکانی که با تاخیر شروع به صحبت کردن می‌کنند در نهایت این مشکل بر طرف می‌شود و مانند همسالان خود صحبت خواهند کرد اما کودکان مبتلا به اختلال گفتاری این مشکل را با خود تا بزرگسالی خواهند داشت برخی از علائم اختلال گفتاری در کودکان بزرگتر و بزرگسالان عبارتند از:
- محدودیت در استفاده از جملات پیچیده
- ایجاد مشکل در یافتن کلمات درست
- اشکال در خواندن
- نامنظم بودن داستان روایت شده و نوشته آن‌ها
- اشتباهات مداوم ساختاری و تلفظ کلمات و جملات
تشخیص اختلال گفتاری
اگر پزشک، معلم یا والدین تشخیص دهند که کودک مبتلا به اختلال گفتاری است یک آسیب شناس گفتار درمانی متخصص که در زمینه رفع مشکلات گفتار درمانی تخصص دارد می‌تواند مهارت‌های گفتاری کودک را ارزیابی کند انواع ارزیابی به سن کودک و نگرانی‌هایی که منجر به درخواست ارزیابی شده است بستگی خواهد داشت به طور کلی ارزیابی شامل مراحل زیر است:
- معاینه مستقیم کودک
- جلسه پرسش و پاسخ والدین یا معلم‌ها
- ارزیابی توانایی یادگیری کودک
- آزمون‌های استاندارد برای ارزیابی عملکرد زبان
این ابزار به متخصص گفتار درمانی این امکان را خواهد داد که او را با دیگر همسالان در همین رده سنی مقایسه کند، مشکل اصلی او را بیابد و برای درمان آن برنامه ریزی کند.
آیا اختلال گفتاری همان ناتوانی در یادگیری است؟
طبق بررسی‌های خانه پزشک ایرانیان، اختلال گفتاری متفاوت از ناتوانی در یادگیری است و در عوض اختلال گفتاری یک عامل خطرناک برای ناتوانی در یادگیری محسوب می‌شود بدین مفهوم که کودکان مبتلا به اختلال گفتاری بیشتر مستعد ناتوانی در یادگیری خواهند بود ممکن است در خواندن حروف و تبدیل آن‌ها به صدا با مشکل مواجه باشند، مهارت نوشتاری آن‌ها ضعیف خواهد بود و اشتباهات دستوری زبانی بسیاری در آن وجود خواهد داشت، دایره لغت آن‌ها محدود و در سازماندهی افکار و درک مطلب برای خلق جملات منسجم دچار مشکل خواهند بود؛ کودکانی که مبتلا به اختلال گفتاری هستند با رسیدن به بزرگسالی شش برابر بیشتر از دیگر افراد دچار مشکلات خواندن و ناتوانی در هجی کردن کلمات خواهند شد و ۴ برابر بیشتر نسبت به دیگر افراد در ریاضی ناتوان خواهند بود.
آیا اختلال گفتاری مشکلی است که فرد را در تمام دوران زندگی درگیر خواهد کرد؟
اختلال گفتاری، اختلالی در حال توسعه است بدین مفهوم که ابتدا علائم آن در دوران کودکی آشکار می‌شود و اصلا به این معنی نیست که با بزرگتر شدن کودک علائم آن از بین خواهد رفت اگر علائم در دوران کودکی ظاهر شود تا مراحل بعدی زندگی ادامه پیدا خواهد اگر دچار تغییر خواهد شد؛ به عنوان مثال یک کودک کم سن ممکن است از جملاتی در گفتار خود استفاده کند که ایراد دستوری زبان داشته باشد اما یک فرد بالغ ممکن است که از استفاده از جملات پیچیده در مکالمات خود صرف نظر کند و در تولید جملات واضح، سازمان یافته و با دستور زبان صحیح در نوشتار با خود درگیر باشد؛ استفاده از درمان‌های زود هنگام به ویژه در دوران قبل از شروع دبستان می‌تواند مشکلاتی مانند تاخیر در گفتار را بهبود ببخشد کودکانی که دچار تاخیر در گفتار هستند با ورود به مهد کودک این مشکل آن‌ها ادامه پیدا خواهد کرد اما چه کودکان پیش دبستانی و چه کودکان بزرگتر از آن‌ها باز هم می‌توانند از درمان بهره ببرند برخی از بزرگسالان به کمک استفاده از روش‌های درمانی می‌توانند اختلال گفتاری خود را مدیریت کنند.
درمان اختلال گفتاری
خدمات درمانی برای رفع اختلال گفتاری توسط متخصص گفتار درمانی ارائه می‌شود درمان ممکن است در منزل، مدرسه، دانشگاه، کیلنیک‌های خصوصی یا در بیمارستان انجام شود؛ شناسایی و درمان کودکان از سنین پایین بسیار عالی است اما پاسخ به درمان تدریجی است و به سن و میزان نیاز فرد بستگی دارد آغاز درمان زود هنگام به کودکان در موارد زیر کمک خواهد کرد:
- درستور زبان بهبود خواهد یافت.
- فهم و استفاده از لغات بهبود خواهد یافت.
- مهارت‌های ارتباط اجتماعی بهتر خواهد شد.
درمان به کودکانی که در سن مدرسه هستند بر روی فهم ساختار جملات در کلاس کمک خواهد کرد و به از بین بردن مشکلات زیر خواهد پرداخت:
- پیروی کردن از دستورات
- فهم معنای کلماتی که معلم به کار میبرد
- سازماندهی اطلاعات
- بهبود مهارت‌های خواندن، نوشتن، صحبت کردن
بزرگسالان با شروع کار جدید یا تحصیلات عالیه ممکن است که نیاز به یادگیری واژ‌های تخصصی و جدیدی داشته باشند یا نیاز باشد که مهارت نوشتاری مربوط به شغل را بهبود ببخشند که به کمک درمان می‌توان به این موارد دست یافت.
آنچه که معلمان باید انجام دهند
اختلال گفتاری در کودکان و نوجوانان محدوده‌ی خفیف تا شدید را شامل می‌شود دانش‌آموزان ممکن است به دلیل اختلالات ارتباطی با مشکلاتی در مدرسه و خانه روبرو شوند، یک معلم به کمک موارد زیر می‌تواند به دانش‌آموز مبتلا به اختلال گفتاری کمک کند:
- اطمینان از این که دانش‌آموز متوجه تکالیف خود شده است در نتیجه از ایجاد سردرگمی او خواهد کاست با این کار دانش‌آموز می‌داند که چه تکالیفی را باید انجام دهد
- صبور بودن و تشویق همکلاسی‌ها به صبور بودن به ویژه هنگامی که او قصد صحبت کردن در کلاس را دارد
- قرار دادن صندلی دانش‌آوز در نزدیک‌ترین نقطه به معلم در نتیجه می‌توان توجه بیشتری به او کرد و سوالات او را پاسخ داد
- دادن زمان بیشتر به او برای انجام تکالیف و امتحان
- در مورد نحوه صحبت کردن با اینگونه دانش‌آموزان اطلاعات لازم را کسب کند
