اعتیاد به مواد مخدر که به آن سوء مصرف مواد نیز گفته می‌شود، نوعی بیماری است که بر مغز و رفتار افراد تاثیر می‌گذارد و منجر به ناتوانی در کنترل استفاده از مخدرها می‌شود، اعتیاد به مواد مخدر میتواند با مصرف مخدرها به صورت تفریحی شروع شده و منجر به سوء مصرف شود؛ در چنین شرایطی، بیماران برای ترک استفاده از مواد مخدرها نیاز به رویکردهای پزشکی و مشاوره‌ای دارند. در این مطلب اطلاعات جامع و کاملی در مورد سوء مصرف مواد مخدر و گزینه‌های درمانی ارائه شده است.
اعتیاد به مواد مخدر چیست؟
اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری مزمن است که با مصرف مواد مخدر به صورت اجباری یا غیر قابل کنترل، علی رغم پیامدهای مضر و تغییرات در مغز که میتواند طولانی مدت باشد، مشخص می‌شود، این تغییرات مغزی می‌توانند منجر به رفتارهای مضر در افرادی شود که سوء مصرف مواد دارند، اعتیاد به مواد یک بیماری عود کننده است؛ عود، بازگشت به مصرف مخدر پس از تلاش برای قطع آن است، مسیر اعتیاد به مخدر با اقدام داوطلبانه برای مصرف آن آغاز می‌شود، اما با گذشت زمان توانایی فرد در انتخاب عدم انجام این کار به خطر می‌افتد و با گذشت زمان جستجو برای مواد مخدر و مصرف آن اجباری می‌شود، این امر به دلیل تأثیر مواد بر عملکرد مغز رخ می‌دهد، اعتیاد بر قسمت‌هایی از مغز که درگیر پاداش و انگیزه، یادگیری، حافظه و کنترل رفتار هستند، تاثیر می‌گذارد، در واقع اعتیاد نوعی بیماری است که مغز و رفتار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
علائم سوء مصرف مواد مخدر
علائم یا رفتارهای سوء مصرف مواد مخدر شامل موارد زیر هستند:
- احساس اجبار به مصرف مرتب مواد مخدر حتی چندین بار در روز
- پافشاری بر روی مصرف مواد مخدر که هر گونه افکار دیگر را مسدود می‌کند
- نیاز به مقادیر بیشتری از مواد با گذشت زمان
- صرف هزینه‌های فراوان برای مواد مخدر
- عدم رعایت تعهدات و مسئولیت‌های کاری یا کاهش فعالیت‌های اجتماعی و تفریحی به دلیل مصرف مواد مخدر
- تجربه علائم ترک در صورت قطع مصرف مواد
عوارض مصرف مواد مخدر
برای آگاهی از عوارض مختلف اعتیاد با مجله سلامتی و پزشکی خانه سلامت ایران همراه باشید:
عوارض جسمی
استفاده بیش از حد از مواد مخدر موجب تغییر خلق و خو یا تغییرات فیزیولوژیکی می‌شود، اثرات جسمی این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- اثرات مستقیم مواد: به عنوان مثال استشمام مخدرها از طریق بینی میتواند به غضروف بینی آسیب برساند و مصرف مواد افیونی دیگر نیز می‌توانند منجر به یبوست شوند.
- ایجاد آسیب: روش‌های مختلف اعتیاد می‌توانند موجب آسیب‌های جسمی و بدنی شوند؛ به عنوان مثال، مصرف مواد از طریق تزریق میتواند منجر به آسیب پوست و عضله در محل تزریق شود، همچنین استعمال دود مواد مخدر باعث آسیب به ریه و بیماری‌های تنفسی می‌شود، علاوه بر این، آسیب میتواند در حالت سرمستی رخ دهد، زیرا مواد مخدر هماهنگی و تعادل بدن را مختل کرده و میتواند منجر به افتادن یا جراحت شود.
- اوردوز: مصرف بیش از حد یک ماده یا مخلوط کردن مواد با یکدیگر میتواند منجر به اوردوز شود، اگرچه این مسئله ممکن است در مورد داروها نیز رخ دهد اما اغلب در افرادی ایجاد می‌شود که ماده‌ای را برای تغییر خلق و خو یا برای اهدف تفریحی مصرف می‌کنند، اوردوز مواد میتواند منجر به کما یا حتی مرگ شود.
- بیماری قلبی و عروقی: بسیاری از مواد مخدر می‌توانند منجر به افزایش فشار خون، ضربان قلب، فشار بر قلب و رگ‌های خونی می‌شوند و خطر سکته، حمله قلبی و مرگ را افزایش می‌دهند.
- از بین رفتن بهداشت و روتین بهداشتی: اعتیاد میتواند به یک ویژگی همه‌جانبه در زندگی فرد تبدیل شود و سیستم‌های پاداش در مغز را تحت تاثیر قرار دهد، این امر موجب اولویت مصرف مواد نسبت به تغذیه مناسب، حل موقعیت‌های استرس زا و بهداشت فردی در بیمار می‌شود.
- آسیب به جنین: در صورت مصرف مواد مخدر در دوران بارداری این امر میتواند منجر به بروز ناهنجاری‌های مادرزادی یا حتی مرگ جنین شود.
عوارض روانشناختی
مواد مخدر با سلامت روان ارتباط نزدیکی دارد، مسائل مربوط به بهداشت روان مانند افسردگی و اضطراب ممکن است پیش از اعتیاد رخ دهند؛ با این حال، استفاده از مواد مخدر همچنین میتواند موجب بروز علائم این بیماری‌ها شده و سرعت پیشرفت آن‌ها را افزایش دهد، اعتیاد نه تنها طیف وسیعی از عملکردهای بدن را مختل می‌کند بلکه طرز تفکر فرد را نیز تغییر می‌دهد، در واقع اعتیاد نحوه عملکرد برخی مدارهای مغزی را تغییر می‌دهد، برخی از رایج‌ترین عوارض روانشناختی مصرف مخدرها شامل موارد زیر هستند:
- روان پریشی: بسیاری از داروها به طور مستقیم باعث توهم و اثرات روانشناختی طولانی مدت می‌شوند که این امر با مشکلات شدید روانی در ارتباط است.
- افسردگی: استفاده از انواع مختلف مخدرها در طول زندگی با افزایش سطح افسردگی در ارتباط است؛ اضطراب، بی قراری، احساس گناه و شرم میتواند ناشی از وابستگی طولانی مدت به مخدرها باشد.
- تنهایی: افراد مبتلا به اعتیاد تمایل دارند نزدیکان خود را دور کنند و این امر میتواند افراد یاری دهنده را به شدت کاهش دهد، در نتیجه تنهایی و مصرف بیشتر مواد مخدر افراد بیمار را به سمت عوارض شدیدتر سوق می‌دهند.
- شرایط نامطلوب: مخدرها ممکن است افراد را به سمت مشکلات مالی بی خانمانی فعالیت‌های جنایی و زندان سوق دهد، خراب شدن شرایط مطلوب شخصی باعث افزایش سطح استرس، افسردگی، اضطراب و سایر شرایط بهداشت روانی می‌شود.
عوارض فردی
اعتیاد میتواند رابطه با نزدیکترین افراد را تغییر دهد، این موارد می‌توانند اثرات اعتیاد بر مغز و بدن را تقویت کنند، اثرات شخصی مواد مخدر شامل موارد زیر هستند:
- از هم گسستن روابط: رفتارهای نادرست، تعهدات را نسبت به افراد دیگر حتی خانواده و بستگان از بین میبرد.
- مشکلات مالی: وابستگی به مواد مخدر نه تنها میتواند موجب هزینه‌های سنگین خرید منظم مواد شود بلکه میتواند فرد را از محل کار و مسئولیت‌های مالی خود دور کند، این امر میتواند به سایر مشکلات بهداشت روان منجر شود.
- جرم و جنایت: بسیاری از مواد روانگردان غیر قانونی بوده و حتی همراه داشتن آن‌ها میتواند به عنوان جرم تلقی شود و با این حال بیماران برای تامین مواد خود به جرم متوسل می‌شوند.
آیا اعتیاد به مواد مخدر قابل درمان است؟
اعتیاد و وابستگی به مواد مخدر قابل درمان اما مشکل است، از آنجا که اعتیاد یک بیماری مزمن به شمار می‌رود، بیماران نمی‌توانند به راحتی مصرف دارو را برای چند روز متوقف کرده و یا درمان کنند، بیشتر بیماران برای قطع کامل استفاده و بازیابی زندگی خود نیاز به مراقبت‌های طولانی مدت یا مکرر دارند، بر اساس تحقیقات سایت سلامت و پزشکی خانه سلامت ایران هدف از درمان اعتیاد شامل موارد زیر هستند:
- متوقف کردن مصرف مخدرها
- عدم بازگشت به آن‌ها
- موثر بودن در محیط خانواده، محل کار و جامعه
درمان‌های اعتیاد به مواد مخدر
گزینه‌های زیادی وجود دارند که در درمان اعتیاد به مواد مخدر موفق عمل کرده‌اند، این گزینه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- مشاوره رفتاری
- داروها
- دستگاه‌ها و برنامه‌های پزشکی مورد استفاده برای درمان علائم ترک یا ارائه مهارت‌های آموزشی
- ارزیابی و درمان مسائل بهداشت روان به طور همزمان مانند افسردگی و اضطراب
- پیگیری طولانی مدت برای جلوگیری از عود مجدد بیماری
طیف وسیعی از مراقبت‌ها با یک برنامه درمانی مناسب و گزینه‌های پیگیری می‌توانند موثر باشند، در صورت لزوم درمان اعتیاد باید شامل خدمات پزشکی و بهداشت روان باشد، مراقبت‌های بعدی ممکن است شامل سیستم‌های پشتیبانی بهبودی مبتنی بر جامعه و خانواده باشند.
داروها چگونه می‌توانند به درمان اعتیاد کمک کنند؟
از داروها می‌توان برای کنترل علائم ترک، جلوگیری از عود و درمان بیماری‌های همزمان استفاده کرد، موارد مصرف داروها عبارتند از:
- کنترل علائم ترک: داروها می‌توانند به سرکوب علائم ترک در هنگام سم زدایی کمک کنند، سم زدایی به خودی خود یک روش درمانی به شمار نمی‌رود بلکه تنها اولین قدم در فرایند ترک اعتیاد محسوب می‌شود، بیمارانی که پس از سم زدایی هیچ درمان دیگری دریافت نمی‌کنند، معمولاً به طور مجدد مصرف دارو را از سر می‌گیرند.
- پیشگیری از عود: بیماران می‌توانند از داروها برای کمک به برقراری مجدد عملکرد طبیعی مغز و کاهش ولع مصرف مواد استفاده کنند.
داروهای مورد استفاده برای انواع مخدرها شامل موارد زیر هستند:
- اعتیاد مواد افیونی: از متادون بوپرنورفین و نالترکسون برای درمان اعتیاد به مواد افیونی استفاده می‌شود، متادون و بوپرنورفین با به روش مشابه هروئین و مرفین در مغز عمل می‌کنند و علائم ترک را سرکوب کرده و ولع مصرف را تسکین می‌دهند، نالترکسون اثرات مواد افیونی را در محل‌های گیرنده آن‌ها در مغز مسدود می‌کنند، این دارو تنها در بیمارانی که سم زدایی برای آن‌ها انجام نشده است مورد استفاده قرار می‌گیرد، همه این داروها به بیماران کمک می‌کنند تا اثرات مواد مخدر را جبران کرده و نسبت به درمان‌های رفتاری بازخورد بهتری داشته باشند.
- اعتیاد به تنباکو: روش‌های درمانی جایگزین نیکوتین به اشکال مختلفی از جمله پچ، اسپری، آدامس و پاستیل موجود هستند، داروهای ترک تنباکو زمانی که با درمان‌های رفتاری مانند درمان‌های گروهی و انفرادی تلفیق می‌شوند، اثر بهتری ایجاد می‌کنند.
- اعتیاد به الکل: داروهای مختلفی برای درمان اعتیاد به الکل وجود دارند که می‌توان با استفاده از آن‌ها اعتیاد به الکل را درمان کرد.
روش‌های درمانی رفتاری چگونه به درمان اعتیاد کمک می‌کنند؟
درمان‌های رفتاری از طریق موارد زیر به بیماران کمک می‌کنند:
- اصلاح نگرش‌ها و رفتارهای مربوط به مصرف مواد مخدر
- بالا بردن سطح مهارت‌های زندگی سالم
بیماران می‌توانند در بسیاری از موارد و با رویکردهای مختلف، درمان‌های رفتاری را دریافت کنند، انواع گزینه‌های رفتاری درمانی شامل موارد زیر هستند:
- درمان‌های رفتاری سرپایی: این درمان‌ها شامل برنامه‌های متنوعی برای بیمارانی است که برای دنبال کردن یک برنامه منظم به یک مشاور بهداشت رفتاری مراجعه می‌کنند، بیشتر این برنامه‌ها شامل مشاوره فردی یا گروهی در رابطه با مواد مخدر است، این برنامه‌ها به طور معمول انواع مختلفی از رفتار درمانی از جمله موارد زیر را ارائه می‌دهند:
- درمان شناختی رفتاری: درمان شناختی رفتاری به بیماران کمک می‌کند تا موقعیت‌هایی را که در آن‌ها به احتمال زیاد از مواد مخدر استفاده می‌کنند، تشخیص داده و از حضور در آن‌ها اجتناب کنند.
- خانواده درمانی چند بعدی: این روش برای نوجوانان با مشکلات سوء مصرف مواد مخدر مورد استفاده قرار می‌گیرد و به طیف وسیعی از تاثیرات در الگو مصرف مواد می‌پردازد، این روش برای بهبود عملکرد کلی خانواده طراحی شده است.
- مصاحبه انگیزشی: در این روش بیشترین بهره از آمادگی افراد برای تغییر رفتار و ورود به درمان گرفته می‌شود.
- مشوق‌های انگیزشی: این روش از مشوق‌های مثبت برای تشویق به پرهیز از مصرف استفاده می‌کند.
- درمان‌های بستری یا ماندن در خانه: این درمان‌ها به ویژه برای افرادی که مشکلات شدیدتر از جمله اختلالات همزمان دارند، موثر می‌باشد، امکانات درمانی خانگی دارای مراقبت‌های منظم و ۲۴ ساعته شامل مسکن‌های ایمن و مراقبت‌های پزشکی می‌باشد، در مراکز درمانی اقامتی ممکن است از روش‌های درمانی مختلفی استفاده شود؛ این اهداف عموماً برای کمک به بیمار در زندگی، بدون ایجاد عوارض و دارو می‌باشد.
نتیجه گیری
در این مطلب توضیحات جامعی در مورد اعتیاد به مواد مخدر و علائم آن گردآوری شده است، سپس به عوارض مختلف فیزیکی و روانی آن پرداخته شده است و در انتها انواع روش‌های درمانی درمان سوء مصرف مواد مخدر مورد بررسی قرار گرفته است.
